“Eleman Aranıyor” Değil, “Algı Yönetiliyor”: Umut Satmak, İşe Almaktan Daha Kârlı

Aslında bu hafta çok başka bir konuydu ele alacaktım ama olmadı. Gördüğüm lüzum üzere…

Artık iş ilanlarına bakınca insanın içinden “Bu bir iş ilanı mı, yoksa umut tacirliği mi?” diye sormak geliyor. Eskiden “eleman aranıyor” yazısı göründü mü, bilinirdi ki içeride gerçekten bir iş vardır. Şimdi? Camda yazı, rafta hayal, ortada iş yok.

Bir tanıdığım yaşadı bu durumu. Şehrin kalabalık bir caddesinde, parlak kırmızı harflerle yazılmış “ELEMAN ARANIYOR” ilanını görünce içi kıpır kıpır oldu. CV’sini aldı, traşını oldu, moralli şekilde gitti. İçeri girdi, ama karşılaştığı tavır “Yanlış geldiniz” gibiydi. Bahaneler hazır: “Şu an alım süreci durdu”, “Daha tecrübeli biri lazım.” O gün işe alınmadı. Ertesi gün de alınmadı. Hâtta o ilan aylarca orada kaldı. Süs gibi. İş var mı? Yok. Gelen var mı? Çok. Giden? Umutlarıyla birlikte.

Ama esas bomba, eski bir öğrencimin başına gelen olaydı. Camdaki ilanı görüp heyecanla içeri giriyor. Masada oturan görevliye “İş ilanı için gelmiştim” diyor. Kadın, hiç CV’ye, tecrübeye falan bakmadan direk soruyu yapıştırıyor: “Evli misin, bekar mı?”

Öğrencim şaşırarak “Evliyim” diyor. Kadının cevabı: “Biz bekar arıyoruz.”

İş ilanı mı, evlilik programı mı belli değil. CV yerine medeni hal sorgulayan işletmelere geldik. Ne işe alımda kriter, ne de görüşmede mantık var.

Bu tür işletmelerde “iş görüşmesi” aslında gizli bir elemeye dönüşüyor. Ama aranan şey deneyim değil, bazen medeni hal, bazen dış görünüş, bazen burç. Yani kapıdan girmeye cesaret edenin, içeride mantık aramaması gerekiyor.

Neden böyle peki? Çünkü “büyüyoruz”, “ekip genişliyor” imajı vermek, gerçekten ekip genişletmekten daha havalı ve daha ucuz. Bir A4 kağıdı, bir kırmızı kalem, bir de bant… Hop! İşletme çağ atlamış gibi gösteriliyor. Eleman aranıyor mu? Yok. Ama ilan camda güzel duruyor. Işık vurunca da cillop gibi oluyor.

Bazı yerlerde bu ilanlar artık koleksiyon parçası gibi. “2022’den beri asılıyız” yazsalar kimse şaşırmaz. CV toplamak mı? O zaten hobi olmuş. Başvuranların umudu üzerine kurulu bir dosya arşivi.

İşin şakası bir yana, bu ilanlar artık sadece insanları oyalamıyor, aynı zamanda aşağılıyor. İnsanlar yalnızca “iş arayan” değil, aynı zamanda “ciddiye alınmak isteyen” bireyler. “Bekar mısın?” gibi sorularla işe değil, direkt hayal kırıklığına alınıyorlar.

İş ilanı, süs eşyası değildir. İnsanlar bir yazıya değil, bir ihtimale, bir hayata tutunur. Eğer o ilan sadece vitrini süslemek için oradaysa, o zaman bu “iş arıyorum” değil, “insan kandırıyorum” ilanıdır.

Ve en acısı da şu: Umut satmak, maaş vermekten daha kârlı hale geldiyse, orada sadece iş değil, vicdan da kayıptır.